Neden Çift İşitme Cihazı

Bu makale, özellikle her iki kulağında işitme kaybı olup, çift işitme cihazı kullanmayı düşünen bireyler için yazılmıştır. Tek taraflı işitme kaybı olanların dikkate almaması gerekmektedir.

Çift İşitme Cihazı kullanmak zorunda mısınız?

Cevap: Evet, çift işitme cihazı kullanmak zorundasınız.

Neden kullanmak zorunda olduğunuzu maddeler halinde anlatmaya çalışacağım.

Binaural (Çift Taraflı) İşitme

‘’Duyma’’ ile ‘’İşitme’’ kavramları her ne kadar günümüzde aynı anlamda kullanılsa da, aslında birbirinden farklı anlamlar taşımaktadır. Duyma; kulağımızla gerçekleşirken, İşitme; beyinde gerçekleşmektedir.

Binaural (çift taraflı) işitme kısmına baktığımızda, karşımıza çıkan en önemli nokta her iki kulaktan gelen ses sinyallerinin santral işitsel yollarımızda ilk kez birleştiği ‘’Superior Olivary Complex’’ noktasıdır. Bu nokta, binaural işitme duyumuzun başlangıç ve temel noktasıdır. 

Bu noktanın görevlerine baktığımızda; Hem Yön Tayini (lokalizasyon), Hem de Konuşma ile Gürültü sinyallerinin filtrelenmesi görevlerini üstlenmektedir. 

İki taraftan gelen ses sinyalleri, Superior Olivary Complex noktasında birleşip burada filtrelemeye tabii tutulmaktadır. Bu sayede bir sese odaklanmak istediğimizde, geri kalan ses sinyallerini arka plana atabilmekteyiz. 

Her iki kulağında da işitme kaybı olup, tek taraflı işitme cihazı kullanımı sessiz sakin dinleme koşullarında çok problem yaratmazken, eğer bulunduğunuz dinleme ortamı kompleks gürültü ve konuşma sinyaline sahip ise, tek taraflı işitme cihazı kullanımında superior olivary complexe ulaşan ses sinyallerinde çok fazla fark olacağından dolayı, hem yön tayini hem de gürültü filtreleme ve sese odaklanma açısından ciddi problemler yaşanmaktadır.

Kazanç Gereksinimi

İşitme kayıplarını değerlendirdiğimizde, özellikle ileri ve çok ileri dereceli işitme kayıplarında işitme kaybının karşılanması için gereken cihaz kazancı, cihazdan alınan verimi de doğrudan etkilemektedir. İşitme kayıplı birey; tek işitme cihazı kullanırsa farklı, çift işitme cihazı kullanırsa farklı kazanç seviyesine ihtiyaç duyacaktır.

Çift taraflı işitme cihazı kullanımında, tek taraflı kullanım ile kıyasladığımızda yaklaşık olarak 3 dB daha düşük kazanç ile aynı duyum seviyesi sağlanabilmektedir. Peki, düşük kazanç ihtiyacının bize faydası tam olarak nedir? Gelin birlikte inceleyelim;

Tek taraflı kullanıma göre 3 dB daha düşük kazanç ihtiyacı duymak demek, aynı zamanda işitme cihazının maksimum dinamik aralığının da daha geniş tutulabilmesi anlamına gelmektedir. Hepimizin bildiği gibi, işitme kaybı yüksek oranla artmaya devam eden bir rahatsızlıktır. Haliyle ileriki yılları da düşünecek olduğumuzda, işitme cihazının maksimum güç seviyesi de burada yüksek önem arz etmektedir. Yıllar sonra işitme kaybınız artarsa, yeni işitme cihazı almanıza gerek kalmadan mevcut cihazınızın kazancı yükseltilebilir.

Aynı zamanda dinamik aralığın geniş olması, şiddet ayırt etme yeteneğinizin de daha performanslı şekilde çalışmasına büyük katkıda bulunacaktır. Birbirine çok yakın şiddette iki sesin hangisinin daha yüksek, hangisinin daha alçak olduğunu ayırt edebilmeniz dinamik aralığınızla doğrudan bağlantılıdır.

Düşük kazanç demek, aynı zamanda işitme cihazının daha az enerji tüketmesi anlamına da gelmektedir. Yani; çift işitme cihazı kullanımı sayesinde daha düşük enerji ihtiyacı duyacağı için, cihaz başına düşen pil sarfiyatı azalacak, şarjlı işitme cihazı kullanıyorsanız, şarj ömrünüz de artacaktır.

Düşük kazanç ihtiyacı, aynı şekilde işitme cihazınızda oluşabilecek feedback (ötme) problemi ihtimalini de azaltacaktır, özellikle ventilasyon (havalandırma kanalı) açılmasını gerektiren işitme kayıplarında feedback ihtimalinin azalması, hem biz uygulayıcılar için hem de siz kullanıcılar için en önemli etkenlerden biridir.

Yalnızca iki cihaz kullanımı sayesinde; kazanç ihtiyacı azalır, buna istinaden daha geniş ventilasyon (havalandırma kanalı) açılmaktadır. Bu sayede de kulağınızda oluşabilecek basınç hissiyatının daha da önüne geçilir, terleme büyük ölçüde azalır, terlemeden kaynaklanabilecek oksitlenme ihtimalinin daha da önüne geçilir, yankı-hışırtı gibi akustik problemler ortadan kalkar, aynı zamanda sesleri de doğala daha yakın şekilde duyabilirsiniz. Kısaca çift işitme cihazı kullanımı, kelebek etkisi sayesinde birçok problemi ortadan kaldırıp, kullandığınız işitme cihazlarından çok daha yüksek verim almanızı sağlamaktadır.

Çift İşitme Cihazı Kullanımı Sayesinde

Kazanç ihtiyacı azalmaktadır.

Buna istinaden daha geniş ventilasyon (havalandırma kanalı) açılmaktadır.

Bu sayede de kulağınızda oluşabilecek basınç hissiyatının daha da önüne geçilmektedir.

Terleme büyük ölçüde azalmaktadır.

Terlemeden kaynaklanabilecek oksitlenme ihtimalinin daha da önüne geçilmektedir.

Yankı-hışırtı gibi akustik problemler ortadan kalkmaktadır.

Aynı zamanda sesleri de doğala daha yakın şekilde iletebilmektedir.

Kısaca çift işitme cihazı kullanımı, kelebek etkisi sayesinde birçok problemi ortadan kaldırıp, kullandığınız işitme cihazlarından çok daha yüksek verim almanızı sağlamaktadır.

İşitme Mesafesi

Yapılan çalışmalar, tek taraflı işitme cihazı kullanımında ortalama olarak seslerin 3 metre mesafeden ayırt edilebildiğini, çift taraflı işitme cihazı kullanımında ise ses sinyallerinin ayırt edilebilme mesafesinin ortalama 12 metreye kadar çıktığını göstermektedir.

Bu sayede, daha uzak mesafedeki sesleri de duyabilir, hangi sesin daha yakın, hangi sesin daha uzaktan geldiğini daha kolay şekilde ayırt edebilirsiniz.

İşitme ve duyma arasındaki farka değinmiştik. Peki, insanlar sesin nereden geldiğini nasıl anlayabiliyor hiç düşündünüz mü?

Yalnızca Sağ-Sol Ön-Arka olarak düşünmeyin, açısal olarak sol ön çapraz, sağ arka çapraz, hatta çok daha dar açıyla bile sesin nereden geldiğini anlayabiliyoruz. Peki bu olay nasıl gerçekleşiyor ve çift işitme cihazı kullanımının burada görevi nedir gelin birlikte inceleyelim.

Öncelikle şunu bilmemiz gerekiyor; sesin lokalizasyonu (yön tayini) kulakta değil, beyinde gerçekleşmektedir. Hala tam olarak çözülememiş faktörler olmasına rağmen, teorik olarak sesin lokalizasyonunda görev alan iki önemli faktör mevcuttur. Bunlar; Kafanın gölge etkisinden kaynaklanan Süre ve Şiddet Farkı olarak karşımıza çıkıyor.

Peki nedir bu Süre Farkı ve Şiddet Farkı? Bu iki kavramı incelemeden önce, Kafanın Gölge Etkisini incelememiz gerekiyor.

Kafanın Gölge Etkisi

Özet olarak; Süre Farkı ve Şiddet Farkının ortaya çıkmasına sebep olan olgu, Kafanın Gölge Etkisidir.

Ses dalgalarına baktığımızda, yapısal olarak Fiziksel/Analog yapıya sahip olduğunu görüyoruz. Yani bu dalgalar hem ölçülebilir, hem de değişebilir yapıdadır.

Kafanın Gölge Etkisini ise özetleyecek olursak; Sağ taraftan gelen kompleks ses dalgası, sol kulağımızdan da işitsel korteksimize iletilebilmesi için ilk olarak kafamızı geçmesi gerekir. Kafamızı geçerken kırılmaya ve enerji sönümlenmesine uğrayan ses dalgası, daha sonra herhangi bir fiziksel engele çarpıp geri yansıması gerekmektedir. Ancak bu şekilde sol kulaktan da bu ses dalgasını duyabiliriz.

Bu iletim hattı esnasında ise mevcut ses dalgasının toplam enerjisinin bir kısmı kafamızı geçerken azalacak, bir kısmı fiziksel engele çarpıp geri yansıdığında azalacak, bir kısmı ise havada yayılırken azalacaktır. Yani Sağ kulağımıza ulaşan ses dalgasının enerjisiyle, sol kulağımıza ulaşan ses dalgasının enerjisi arasında fark meydana gelecektir.

Aynı zamanda bu da bir süreç olduğu için, iki kulağa ulaşan ses dalgaları arasında zamansal fark da ortaya çıkacaktır. İşte buna ‘’ Kafanın Gölge Etkisi’’ diyoruz.

Süre Farkı

Kafanın gölge etkisinin akustik mantığını anladıysak, Süre Farkı faktörüne değinebiliriz.

Süre Farkı; Kafanın Gölge Etkisinden dolayı aynı ses dalgasının iki kulaktan işitsel kortekse ulaşması arasında süre farkının ortaya çıktığından bahsetmiştik. Beynimiz, sesin ne taraftan geldiğini tayin ederken, dikkate aldığı faktörlerden biri Süre Farkıdır.

Kısaca özetlemek gerekirse; Beynimiz sesin yön tayinini gerçekleştirirken, bu ses dalgasının ilk hangi kulaktan işitsel kortekse iletildiğine bakar. Yani sol taraftan gelen bir ses dalgası, ilk sol kulakta hissedilip işitsel kortekse iletildiğinden dolayı, beynimiz sesin sol taraftan geldiğine karar verir.

Peki çift işitme cihazı kullanımının buradaki faydası tam olarak nedir?

Yalnızca Süre Farkı olarak değerlendirdiğimizde, çift işitme cihazı kullanımının hiçbir etkisi olmadığını düşünebiliriz. Süre Farkı tek başına etki etmemekle birlikte, Şiddet Farkı ile birleştiğinde asıl sorun ortaya çıkacaktır. Nasıl bir sorun çıkacağını Şiddet Farkı maddesinde daha rahat anlayacaksınız.

Şiddet Farkı

Yön tayininde kullanılan iki faktörden birinin Süre Farkı olduğuna değindik, fakat daha önce de dediğim gibi; Yön Tayininde iki faktör rol oynamaktadır. Bunlar tek başına yeterli anlam ifade etmeyip, birlikte değerlendirilmektedir. 

Yapılan çalışmalarda, Şiddet Farkı faktörünün Süre Farkına göre yön tayininde daha önemli rol oynadığı görülmüştür.

Bir örnekle açıklayacak olursak; Sol taraftan gelen bir ses dalgası, kafanın gölge etkisine uğradığında enerjisi (şiddeti) azalır. Bu enerji sönümlenmesi, frekansa spesifik olarak değişkenlik göstermektedir. 1000 Hz frekansında gelen bir ses dalgası, kafanın gölge etkisine uğradığında 9 dB’lik sönümlenmeye uğruyorsa, 7000 Hz’lik bir ses dalgası aynı kafa gölge etkisine maruz kaldığında 9 dB değil, 20 dB sönümlenmeye uğrayacaktır. Yani 7000 Hz’lik ses dalgası, sağ tarafa 20 dB daha düşük enerji ile ulaşacaktır.

İşte Şiddet Farkı Faktörü de burada devreye girmektedir. Ses hangi taraftan daha şiddetli geliyorsa, sesin o yönden geldiği tayin edilmektedir. Burada beynimiz ses şiddeti sol taraftan daha fazla geldiği için, sesin sol taraftan geldiğine kanaat getirecektir.

Peki şimdi daha farklı bir örneğe bakalım;

Ses, şiddet bazında sağ taraftan daha yüksek geliyor, fakat süre olarak ise soldan daha önce beyne ulaşıyor. Normalde böyle bir şey mümkün değil deriz, fakat ‘’ Tek İşitme Cihazı Kullanıyorsanız’’ mümkün!

Gelin bu senaryoyu birlikte inceleyelim;

Her iki kulağınızda da işitme kaybı var, fakat sadece sağ kulağınızda işitme cihazı kullanıyorsunuz. Sol tarafınızdan herhangi bir ses sinyali gönderildiğinde, süre olarak tabi ki sol kulağınıza daha önce ulaşacaktır. Haliyle beyniniz süre farkı faktörüne dayanarak sesin sol kulaktan geldiğini tayin edecektir.

Peki şiddet farkı faktörü?

Sol tarafınızdan gönderilen bir ses sinyali, sol kulağınızdan mı daha yüksek şiddetle iletilecek, yoksa işitme cihazı kullandığınız sağ kulağınızdan mı?

Cevap: genellikle sağ kulaktan daha yüksek iletilecektir.

Burada şiddet farkı faktörüne baktığımızdaysa beynimiz doğal olarak sesin sağ taraftan geldiğini tayin edecektir.

Peki, süre farkına göre Sol, şiddet farkına göre Sağ taraftan geldiğine kanaat getiren beyniniz, hangisini doğru kabul edecek?

Cevap: maalesef genellikle şiddet faktörü baz alınmaktadır. Haliyle beyniniz yön tayinini yanlış yapmaktadır.

Peki yön tayini ne kadar önemli?

Bunu tek bir örnekle açıklayacağım ve cevabı size bırakacağım.

Örneğin; daha önce hiç gitmediğiniz ve araçların hangi yönden geldiğini bilmediğiniz ‘’o an için ‘’ boş olan bir caddede karşıya geçmeye çalıştınız ve bir korna sesi geldi, doğal olarak sağa yöneldiniz.

Ya bu araç soldan geliyorsa?

Evet, yön tayini aslında bu kadar hayati öneme sahiptir.

Günümüzde işitme cihazları teknolojik olarak kimine göre fazlasıyla gelişmiş, kimine göre hala önünde daha çok yolu vardır.

Burada mevcut teknolojileri değerlendirecek olursak; işitme cihazının fiyatını da belirleyen teknolojik/yazılımsal özelliklerin neredeyse %90’ı çift işitme cihazı kullanımına dayanmaktadır.

Bu teknolojilerin büyük bir çoğunluğu, tek işitme cihazı kullanımında ya pasif hale gelmekte, ya da çalışmakta fakat yeterli verimi sağlayamamaktadır.

Peki, gürültülü ortamda çift işitme cihazı kullanmak, bu gürültüyü daha çok duyup rahatsız olmanıza mı sebep olacak?

Yoksa tam tersi, gürültüyü filtreleme özelliği daha mı iyi çalışacak?

Örneğin; Her iki kulağınızda işitme kaybı olmasına rağmen, yalnızca sol tarafta işitme cihazı kullanıyorsunuz. Trafiğin olduğu bir caddede yürüyorsunuz ve araçlar sol tarafınızdan akmaya devam ediyor. Sağınızda ise bir yakınınız var, birlikte yürüyorsunuz. İşitme cihazınız solda, trafik gürültüsü de devam ederken, sağınızdaki yakınınız size bir şeyler anlatmaya çalışıyor.

Duyabileceğinizi düşünüyor musunuz?

Cevap: Hayır.

Hatta daha da kötüsü, işitme cihazını çıkarttığınızda sağ tarafınızda konuşan kişiyi daha rahat duyma ihtimaliniz artacaktır.

Kısaca bu senaryoda tek işitme cihazı kullanımı, size fayda değil zarar sağlamaktadır.

Peki bu senaryoda çift işitme cihazı kullansaydınız ne olacaktı?

Cevap: Yönsel Mikrofon Teknolojisi.

Bu senaryoda çift işitme cihazı kullanıyor ve yönsel mikrofonlarınız da aktif olsaydı, iki işitme cihazı birbiriyle haberleşecek, sol işitme cihazının hem gürültü baskılama özelliği hem de yönsel mikrofon teknolojisi kullanılarak sol taraftan gelen sesler azaltılacaktı. Sağ cihaz ise konuşmayı ön plana çıkarabilmek adına kazancını ekstra yükseltme imkanını bile sağlayabilecekti.

Yani; sol tarafta trafik gürültüsünü azaltıp, sağ taraftaki konuşmacının sesini ekstra arttırıp konuşmaları çok daha rahat şekilde anlayabilecektiniz.

Çift işitme cihazının en büyük avantajı; yukarıdaki örnekte de gördüğünüz gibi, gürültülü ortamda konuşmayı ayırt edebilme yeteneğinizi desteklemektir.

Her iki tarafta işitme kaybınız olup, ‘’ Şimdi bir tane alayım da, memnun kalırsam diğer kulağıma da alırım ‘’ diyorsanız, emin olun ikinci cihazı almanız çok daha zor olacaktır. Çünkü tek cihazdan memnun kalmanız ciddi anlamda çok düşük ihtimal olduğu için, ikinci cihazda daha da fazla sorun yaşarım düşüncesiyle bir daha cihaz almak istemeyeceksiniz.

Psikolojik Etkiler

Biz uygulayıcılar olarak da, işitme kayıplı bireylerin yakınları olarak da hiçbir zaman yaşadığınız psikolojik sorunları ”tam olarak’’ anlayamamaktayız.

Fakat tek cihaz kullanımının psikolojik etkileri, hem teorik olarak hem de siz kullanıcıların dönüşleri sayesinde bilinmektedir.

Gürültülü bir ortamda, konuşan kişinin işitme cihazı olmayan taraftan konuştuğunu hayal edelim. Haliyle gürültü çok, konuşma ise az gelecektir.

Bu kişi sizin işitme cihazı kullandığınızı da biliyorsa, doğal olarak size ‘’ O kadar işitme cihazı kullanıyorsun, hala beni anlamıyorsun’’ gibi cümleler kuracaktır.

O andan itibaren bu işitme cihazını ne kadar severek kullanabilirsiniz?

Tek işitme cihazı kullanımı, psikolojik olarak da sizi etkileyecektir. Cihaz kullanımından sizi uzaklaştıracaktır. Çünkü cihaz kullanmazsanız ‘’ İşitme kaybım var, cihaz kullanmadığım için duyamıyorum ‘’ diyebilirsiniz, fakat işitme cihazı kullanırken bunu söylemeye çekineceksiniz.

Çift işitme cihazı kullanımı hiçbir zaman sizi işitme kaybı olmayan biri haline dönüştürmeyecektir, fakat bu tarz zorlukları da bu kadar yaşatmayacaktır.

Burada dikkat edilmesi gereken husus şudur; gürültülü ortamlarda konuşma seslerini ayırt edememenizin sebebi işitme cihazınızın kötü olması, yetersiz olması vs. değildir. Sebebi; tek işitme cihazı kullanımından kaynaklanmaktadır.

Çift işitme cihazı kullanımında ise, cihazlar arası haberleşme sağlanıp gürültü azaltılabilir, konuşmaya odaklanılabilir.

Bu sayede psikolojik olarak da tek cihaz kullanımına göre çok daha konforlu bir yaşam sürebilirsiniz.

Çift İşitme Cihazı Kullanımını Özetleyecek Olursak

• Gürültü ile konuşmayı ayırt etmenizi sağlamaktadır

• Frekans seçiliğini arttırmaktadır (kalın/ince ses farkı)

• Doğal işitme sisteminizi desteklemektedir

• Tüm dinleme koşullarında konuşma daha rahat ayırt edilmektedir

• Sesin yön tayini daha doğru şekilde belirlenmektedir

• Her iki kulak da sesin merkezini algılayabilmektedir

• Odaklanmayı kolaylaştırmaktadır

• İşitme konforunu arttırmaktadır

• Sosyalleşmenizi sağlamaktadır

• Konuşmayı algılamanızı tek işitme cihazına göre çok daha fazla desteklemektedir

• Stres seviyesini azaltmaktadır

• Kompleks gürültüden arınmış, net konuşma sesini sunmaktadır

• Vurgu ve tonlamayı ayırt edebilmenizi sağlamaktadır

• İşitme cihazına alışma sürecini kısaltmaktadır

•  Sesin mesafesi çok daha doğru şekilde tespit edilebilmektedir

• Her iki kulak da aktif olarak çalışmayı sürdürmektedir

• Düşük şiddetli seslerde çok daha yüksek algılama sağlamaktadır

• Konuşma bozukluğu ihtimali çok daha düşüktür

• Dil – Konuşma gelişimini daha fazla desteklemektedir

• Kulak Çınlaması ( Tinnitus) terapisinde çok daha etkilidir.